Gürcüstanda məhv olan milli kimliyimiz – TƏHLİL

Gənclərimiz sürətlə gürcüləşdirilir, öz keçmişindən, tarixindən, mədəniyyətindən uzaq salınır

Gürcüstandakı soydaşlarımızın İran molla rejiminin və qatı radikalizmlə bəzədilmiş, din donuna bürünmüş xürafatın mürudlərinə çevrilməsindən danışmışdıq. Onu qeyd etmişdik ki, Gürcüstan hökumətinin də qəribə “səssiz” yanaşması (daha çox bu səssizlik razılığa oxşayır) ilə proses təhlükəli həddə çatmaqdadır.

Maraqlıdır ki, Avropa ölkəsi olmaq yönündə irəliləyən Gürcüstan, öz öhdəliyinə əməl etməyərək, Ahıska türklərinin qayıdışına əngəl olur, sanki bu tarixi zərurətin fəryadını “qulaqardına vurur”, insan hüquqlarının təmin olunması labüdlüyü qarşısında özünü “gözməməzliyə” vurur, amma azərbaycanlıların milli kimlik duyğularına “zəhər” təsiri göstərən dini xürafata qapılarını “taybatay” açır.

Xatırladaq ki, bir neçə il öncə Gürcüstandakı azərbaycandilli məktəblərin bağlanması məsələsi ilə bağlı bir qrup gənc ölkənin baş nazirinə açıq məktub ünvanlamışdı. Məktubda Azərbaycan məktəblərinin bağlanması məsələsinə etiraz edilmiş, orta məktəblərdə azərbaycan dilinin hər gün tədris olunması xahiş yox, tələb kimi qoyulmuşdu.

Azərbaycan məktəblərinə dogma münasibət Gürcüstan hökumətinin öz azərbaycanlı vətəndaşlarının cəmiyyətə inteqrasiyasına müsbət təsir edərdi. Əlbəttə, əgər pərdəarxasında assimilyasiya planı yoxdursa. Gəlin statistikaya nəzər salaq: 2008-2009-cu illərdə Gürcüstandakı Azərbaycan məktəblərinin sayı 124 idisə, 2017-2018-ci illərdə bu say 82-yə düşdü (sektor məktəblər xaric), 2026-2027-cı illərdə isə  Azərbaycan məktəblərinin sayının 40-dək azalacağı ehtimal olunur...

Məlumat üçün bildirək ki, Gürcüstanda orta təhsil 12 ildir. Ölkədəki bütün təhsil ocaqlarında bu müddət ərzində hər gün gürcü dili tədris edilir, dərs saatları 15-20 il bundan əvvəlki şəraitlə müqayisə olunacaq dərəcədə artırılıb. Dövlət 1-ci sinfə gedən bütün şagirdlərə, şəhərdə, ucqar kənddə yaşamasından asılı olmayaraq, netbook verir. Amma bu kompüter şagirdlərə “Facebook”-da qeydiyyatdan keçib, şəkillər yükləyib “like”ları saymaq üçün verilmir. Kompüterdə gürcü, ingilis, riyaziyyat, rəsm və s. fənləri daha dərindən və daha asanlıqla mənimsəmək üçün xüsusi proqramlar yüklənib.

Sovet İttifaqı dağılandan sonra ölkədə iqtisadi, sosial, siyasi böhran yaşanırdı, dərsliklər bir nəfərə çatanda digərlərinə verilmirdi. İndi isə dərsliklər pulsuz paylanılır, azərbaycan dilində tədris olunan fənlərlə (tarix, coğrafiya, riyaziyyat və s.) bağlı dərsliklərin 30 %-i gürcü dilindədir. Yəni şagird 12 il ərzində gürcü dilini dövlət dili kimi öyrənir, üstəlik azərbaycan dilində öyrəndiyi digər dərsliklərin 30 %-i gürcü dilindədir (tarix, coğrafiya, riyaziyyat və s. dərsliklər sırf azərbaycan dilində deyil, gürcü dilində qısa xülasəsi də verilib). Bir sözlə, Gürcüstanın aborigen əhalisi olan Azərbaycan türkləri öz tarixini, keçmişini, mədəniyyətini gürcü dilində öyrənir. Əlbəttə, o da təhrif olunmuş şəkildə.

Azərbaycan məktəblərində ən narahatedici məsələlərdən biri kadr çatışmazlığıdır. Belə ki, bü gün riyaziyyat, fizika, kimya, azərbaycan dili və ədəbiyyatı və s. fənləri azərbaycan dilində tədris edən kadrların əksəriyyəti yaşlı insanlardır. Bu yaşlı müəllimlər 90-cı illərdə aylarla maaş almadıqlarına baxmayaraq (aldıqları bir aylıq maaşa bir çörək almaq mümkün idi), məktəbdə təhsil-tədris prosesini dayandırmamışdılar, bütün çətinliklərə rəğmən fədakarcasına elin-obanın çətin günlərində azərbaycanlı övladlarımızın təhsil almasına çalışmış, məktəbdən ayrılmamışdılar.

Bəla burasındadır ki, gürcüstanlı soydaşlarımızın verdikləri məlumatlara görə, bəzi valideynlər övladlarını bilərəkdən gürcü məktəblərinə qoyurlar. Onlar düşünürlər ki, belə olan halda gələcəkdə övladlarının iş tapması daha asan olacaq.

Deyəsən, Azərbaycanın içində rus dilinə qarşı özünü yarımçıq, natamam hiss etmə kompleksi Gürcüstandakı soydaşlarımızdan da yan keçməyib. Ancaq təcrübə onu göstərir ki, gürcü məktəbində təhsil alan azərbaycanlıların çoxu məktəbi bitirdikdən sonra nə gürcü dilində normal danışa bilir, nə də elm öyrənirlər (istisnalar var, amma əksəriyyətdə vəziyyət bərbaddır). Valideynlər özləri gürcü dilində bilmədikləri üçün gürcü məktəblərində təhsil alan övladlarının təhsili ilə məktəbdən sonra məşğul ola bilmirlər, kitabda yazılanları övladlarına anlada bilmirlər, müəllimlərin verdiyi tapşırıqların həllində övladlarına yardımçı ola bilmirlər. Valideynlər düşünmürlər ki, Azərbaycan məktəblərini bitirənlərin də öz üstünlükləri var. Çünki bu gün Gürcüstana ən çox investisiya qoyan şirkətlərin əksəriyyəti Türk və Azərbaycan şirkətləridir və həmin şirkətlərdə əsas tələblərdən biri də Azərbaycan və Türk dillərində səlis, qrammatik, səhvsiz yazıb və danışmaq əsas şərtlərdən biridir. Azərbaycan məktəbini bitirənlər bir neçə dildə səlis danışmaqla, iş tapmaqda daha çox üstünlüklərə malik olacaq.

Gələk Gürcüstan hökumətinin qərəzli təhsil siyasətinə. Gürcüstanın “qayğıkeş” təhsil nazirliyi etnik azlıqlar üçün orta məktəblərdə gürcü dilini daha yaxşı öyrənmək üçün başqa bir yol da fikirləşib. Xüsusi treyninq keçmiş, gürcü dili müəllimləri orta məktəblərə gürcü dili tədrisini təkmilləşdirmək üçün göndərilir (həmin müəllimlər adi müəllimlərlə müqayisədə yüksək maaşla da təmin edilir).

Maraqlıdır ki, 12 il ərzində gürcü dilininin tədrisinə və dərs saatlarının artırılmasına, dərsliklərin 30 %-nin gürcü dilində olmasına, xüsusi treyninq keçmiş müəllimlərin səyinə baxmayaraq yenə də gürcü dilini öyrənə bilməyən abituriyentlər üçün qayğıkeş dövlət “1+4” proqramını fikirləşib hazırladı. Yəni tələbə 1 il müddətində yalnız gürcü dilini öyrənir, ardınca bakalavr pilləsində təhsilini digər gürcü tələbələrlə eyni masa arxasında, eyni auditoriyada davam etdirir. “SOCAR Gürcüstan” da tək bakalavr pilləsində 4 il ərzində oxuyanların deyil, hazırlıqda oxuyanların da təhsil haqqını ödəyir. Əslində çox böyük köməklikdir, Gürcüstanda sosial vəziyyəti çətin olan, bununla belə övladını ali təhsilli görmək istəyən, ancaq təhsil haqqını ödəməyə imkanı olmayan ailələr və belə ailələrdə savadlı, potensial gənclər də çoxdur.

Yeri gəlmişkən, SOCAR bu xeyirxah əmələ imza atırsa, Gürcüstandan Azərbaycana təhsil almaq üçün gəlmək istəyən tələbələri maliyyələşdirməni də öz-üzərinə götürə bilər ki, bu da Gürcüstanda axsayan azərbaycandilli ali təhsili müəyyən qədər kompensasiya edə bilər. Bu məqsədlə Azərbaycan dövləti tərəfindən Gürcüstanda tətbiq olunmaq üçün təhsil konsepsiyası hazırlanmalıdır.

Hazırda Gürcüstan dövlətinin bu səylərinin “parlaq” nəticələri var. Belə ki, gürcü dilini gürcüdən də gözəl bilən, imtahanlarda gürcüdən də yaxşı nəticə əldə edən gənclərimiz var, gürcü dilində danışanların sayı gənclər arasında ilbəil artır. Amma gürcü cəmiyyətinə inteqrasiya baxımdan gürcü dilinə vaqif olmaq vacib olsa da, milli kimliyin qorunması baxımından Azərbaycan məktəblərinin saxlanılması, ana dilində təhsil hava-su qədər vacibdir. Fədəkar ziyalımız Həsən bəy Zərdabi demişkən: "Bir millətin ki, dili batdı, onda o millətin özü də batar. Çünki bir millətin varlığına, isbati-vücud etməsinə səbəb onun dilidir".

Öz dilimizi qoruya bilməsək, gürcüdilli azərbaycanlıya dönüşün ardınca düşüncənin gürcüləşməsi baş verəcək. Çünki öz dilinin itirməyin əvəzində hansı dilin hökmünə düşürsənsə, o dildə düşünürsən, anlamlarına o dil hakim olur, milli dediyin dəyərlər yadlaşır, addım-addım özündən uzaqlaşırsan. Dilinə, tarixinə özgələşən hər bir kəs ölümə məhkumdur.

Gürcüdilli elm, bilik, savadla silahlanıb, kimliyini itirmək çıxş yolu deyil. Aborigen əhali olmağmıza baxmayaraq bu ögey münasibət sovet Ermənistanında da bizə rəva görülüb. İndi qarşılaşdığımız ögeyliyin Ermənistandakından fərqi odur ki, geosiyasi durum dəyişib və Gürcüstan bizə nəyisə diqtə edəcək vəziyyətdə deyil. 

Azərbaycan məktəblərində kadr çatışmamazlığını həll etməyin bir sıra yolları var. Qeyd etdiyimiz kimi, bir variant azərbaycandilli orta məktəblərin Azərbaycan dövləti tərəfindən maliyyələşdirilməsidir. Həmçinin, Gürcüstanlı məzunların Azərbaycan ali məktəblərində ödənişsiz əsaslarla təhsil almasını təmin etmək olar. 20-30 il əvvəlki kimi. 20-30 il əvvəl Borçalıdan Bakıya ali təhsil almağa gələn gənclərimiz ödənişsiz təhsil ala bilirdilər, indi isə onlar da “əcnəbi” çətiri altında nə qədər yüksək bal toplasalar da, pullu təhsil almağa məcbur edilirlər. Zənnimizcə, soydaşlarımızın Bakı ilə elm-təhsil bağlarının qırırlmasında bu amil də rol oynayır. “SOCAR Gürcüstan”ın fəal olmalı olduğu daha bir seqment də burdadır. Ölkənin milli sərvəti olan netf-qaz sahəsini idarə edən bu dövlət şirkəti Borçalıdan olan soydaşlarımzın milli kimlik mücadiləsinə bu cəhətdən mütləq töhfə verməlidir. Yəni tələbələr Azərbaycanın maliyyə dəstəyi ilə Qazax və ya Bakıda təhsil alıb, yenidən Gürcüstana qayıtmalıdırlar.

Amma bu versiyanın bir əmması da var - həmin tələbələr 4-6 il Gürcüstandan uzaqda gürcü dilində bildiklərini də unudacaqlar, geri Gürcüstana qayıtdıqdan sonra gürcü dilini bilmədikləri üçün yeni problemlərlə qarşılaşacaqlar. Bu səbəbdən, ən optimal variant Azərbaycandilli məktəblərin Azərbaycan dövləti tərəfindən maliyyələşdirilməsidir. Azərbaycan dövləti 30 il əvvəlki durumda deyil, indi çox dəyişib və dəyişməyə doğru da gedir. Azərbaycan dövləti Fransada bizə tam yad bir kilsənin təmirinə vəsait ayıra bilirsə, Ukraynanın İpren şəhərində xəstəxana inşasına külli miqdarda vəsait ayrılırsa, Fələstində məktəb tikə bilirsə, böyründəki qonşusunda əz qanından olanların assimilyasiyasının qarşısın almaqdan ötrü də maliyyə ayıra bilər. Xüsusilə də ona görə ki, bu Azərbaycanın milli təhlükəsizlik məsələsidir.

Azərbaycan məktəblərində kadr çatışmamazlığını həll etmək üçün təklif olunan variantlardan biri Gürcüstanda hansısa bir dövlət universitetinin nəzdində kiçik bir bölüm və ya departamentin yaradılmasıdır, ancaq bu effektiv nəticə verməyəcək və problemi köklü həll etməyəcək. Deməli, yeganə yol Gürcüstanda tez zamanda milli məktəblərimizin Azərbaycan vəsaiti hesabına ayaqda saxlanılması, üstəlik də Azərbaycan-Gürcüstan müştərək universitetinin əsasının qoyulmasına nail olmaqdır. Yalnız Azərbaycan dövlətinin dəstəyi ilə bunu reallaşdırmaq olar.

Gürcüstanda əsası qoyulmuş Azərbaycan pedaqoji universitetində isə tələbələr 4 il ərzində ixtisas fənlərini azərbaycan dilində öyrənməklə yanaşı, gürcü dilini də öyrənəcəklər. Tələbələri Azərbaycana göndərmək əvəzinə, Azərbaycandan müəllimləri Gürcüstana dərs deməyə dəvət etmək daha məqsədəuyğun olacaq.

Bu gün ən çox diqqət yetiriləsi məsələ odur ki, Gürcüstanda Azərbaycan məktəblərinin sayı azaldığından ana dili ölmək üzrədir, kadr çatışmamazlığı ucbatından bu problem 5-6 ilə daha kəskin şəkildə hiss olunacaq. İndidən həyacan təbilini çalmaq və hərəkətə keçmək mütləqdir.

Prezident İlham Əliyevin deyimi ilə desək, Azərbaycan bütün düynadakı soydalarımızın vətənidir, Prezident isə bütün azərbaycanlıların prezidentidir. Deməli, dünyanın istənilən ölkəsindəki soydaşımız üçün Azərbaycanda təhsil və digər haqlar pulsuz təmin olunmalı, əlçatan olmalı, dövlətimiz isə dünyanın istənilən nöqtəsindəki azərbaycanlının himayədarı kimi özünü göstərməlidir.

Ülviyyə ŞÜKÜROVA